Nader tot de familie Eckhardt

Virtuoze voorzaten van Willie Wortel

dinsdag 20 april 2021 – Nog nooit van gehoord, de Eckhardts en de uitvinding van het hellend scheprad, en hoe onterecht is dat. Wat een bijzondere familie, waar Karel Davids een vlotte en aanstekelijke monografie over geschreven heeft: De Eckhardts. Een uitvindersfamilie in Nederland en Engeland. Een overtuigender pleidooi voor een eervolle plaats in de wetenschapsgeschiedenis is eigenlijk niet te geven. In de laatste bladzijden van zijn studie kiest Karel Davids haast voor een activistische toon. Geweldig! Overtuigende geestdrift!

De belangrijkste leden van de familie Eckhardt zijn vader George Frederik en diens zonen Antoine George en Frans Frederik en zij waren compulsieve uitvinders. In een lijst van Eckhardts uitvindingen passeert de teller de veertig. Voor de meeste uitvindingen zochten vader en zonen octrooien, soms bij de Staten van Holland, maar veel vaker bij de Engelse Kroon en later nog bij Napoleon en Willem I.

Net zo gemakkelijk waren zij werkzaam in Holland als in Engeland. Soms was het politieke en economische klimaat in het ene land gunstiger dan in het andere land en met een zeker gemak gedroegen de Eckhardts zich als burgers van twee landen.

Voor Campisten is het interessant dat de geschiedenis van de uitvindersfamilie in Breda begint. George Frederik wordt er in 1709 gedoopt. Josias Eckhardt, diens vader, was sedert 1696 rentmeester van de Baronie van Breda en sterk verbonden met het garnizoen en de Oranjes. Het milieu waar ook Jacob Campo Weyerman in zijn jeugd verkeerde. In Breda onderscheidde Josias Eckhardt zich door zijn meteorologische waarnemingen en zijn brede belangstelling voor natuuronderzoek.

Een van de interessantste hoofdstukken is het vierde hoofdstuk, waarin Davids de vraag stelt hoe en waar de Eckhardts de kennis hadden opgedaan om zo te excelleren in het vervolmaken van bestaande uitvindingen en het ontwikkelen van eigen vindingen. Die vraag is zo klemmend omdat de Eckhardts niet alleen ongelooflijk creatief waren, maar ook uiterst bedreven in het maken van tekeningen en modellen. Het antwoord ligt in huize Eckhardt: grootvader Josias had zijn zoon George Frederik aangestoken met diens wetenschappelijke koorts en George Frederik gaf zijn zonen thuisonderwijs. Daarbij speelde mechanica een grote rol, maar minstens zo belangrijk was het muziekonderricht.

De Eckhardts voldoen in veel opzichten aan het signalement dat Justus van Effen ooit en Roelof van Gelder nog niet zo lang geleden gaf van de bijzondere individuen, die buiten academische kaders, werkzaam waren met de vernieuwende bestudering van de wereld. Van Leeuwenhoek is natuurlijk het bekendste voorbeeld, Van Effen noemde destijds Willem Deurhoff, maar er zijn er meer. Waren dit soort eenlingen meer aanwezig in de Nederlanden? Ook in Engeland lijkt het aan aanmoediging voor dergelijke originelen niet te hebben ontbroken. Is er een verklaring voor dit fenomeen?

Vader George Frederik gaf de uitvindersloopbaan van Antoine George, de talentvolste, een flinke stimulans door bepaalde vindingen op naam van zijn zoon te zetten. De belangrijkste uitvinding was stellig die van het hellend scheprad. De molens, gebruikt voor bemaling bijvoorbeeld, maakten doorgaans gebruik van staande schepraden, maar volgens Antoine George bood een hellend scheprad grote voordelen. In het boek van Davids zijn oogverblindende tekeningen van dat scheprad te vinden.

Voor- en tegenstanders van dit novum raakten in een fel debat. Het hellend scheprad had invloedrijke pleitbezorgers, maar vermoedelijk boden traditie en gewoonte zoveel weerstand dat het gehoopte succes uitbleef. Dat de Eckhardts het hellend scheprad niet aanvaard kregen, was stellig hun grootste nederlaag. En die nederlaag leidde nieuwe nederlagen in: twee faillissementen, een keer zelfs een smadelijke tocht naar Vianen.

In zijn boek gebruikt Davids het begrip ‘sociaal kapitaal’ – connecties en vertrouwen – en dat blijkt een bruikbaar concept. Op de steun van de Oranjes konden de Eckhardts in tijden van prinsgezinde voorspoed wel rekenen, maar waar de positie van de stadhouder wankelde daar wankelden de Eckhardts mee.Veel geschiedenissen eindigen een beetje droef: het succes bleef uit, ziekte en dood meldden zich, na de dood nam de vergetelheid het over van de herinnering. Gelukkig heeft Karel Davids voor een machtig slotakkoord gezorgd, waarin de familie in ware grootheid verschijnt. – Peter Altena

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.