Voetnoot 219

Een devies voor D. v. ***

donderdag 10 juni 2021 – In aflevering 21 van De Rotterdamsche Hermes vertelt Weyerman dat hij een schilderopdracht heeft gekregen. Het fragment bevat interessante informatie, maar het roept ook vragen op, waarvan ik er enkele hieronder hoop te beantwoorden.

De Rotterdamsche Hermes, afl. 21 (12 december 1720), p. 108-109:
D. v. *** is een Schuimlooper, die ’t niet scheelt hoe vele smaatheden hy verzwelgen moet, mits dat hy zyn buikleer mag uitrekken als een’ Perziaanschen trommel. Deze verzogt onlangs van Hermes eene Zinspreuk, om voor zyn Italiaans schoorsteentje te doen schilderen. Welke hem daarop aanstonts
 fiat verleende, en na een weinig bedenkens hem ’er een toerichte, verbeeldende een Ezel, die zyn’ bast vult in een velt vol distels en doorns, met deze woorden:

Pungant, dum saturent.
Dat my de Distels vry van dertle tongen steken,
Als myne ontembre maag
Altoos maar even graag
’t Gebraat mag slikken, en geen druivevocht ontbreken.

De eerste vraag is natuurlijk: wie is die mysterieuze D. v. ***? Het is heel jammer dat Weyerman niet de initiaal van de achternaam prijsgeeft. Het is in ieder geval een man, want Weyerman spreekt van ‘hy’. Hij noemt hem ‘een Schuimlooper’. Dat is een klaploper, uitvreter of tafelschuimer. Volgens Weyerman krijgt de man heel wat kritiek te verduren, maar dat deert hem niet, zolang hij zijn buik maar kan vullen.

Met zo weinig gegevens is het voor mij niet mogelijk de identiteit van deze persoon te achterhalen. Als ik dan toch een suggestie moet doen, zou ik zeggen David van Hoogstraten, de centrale figuur in de zogenaamde Poëtenstrijd, die in de jaren twintig zwaar onder vuur ligt.[1] Ik ga hier niet verder op in, want er bestaat een grote kans dat ik er helemaal naast zit. Daarbij komt dat ik geen aanwijzingen heb dat Van Hoogstraten, die op dat moment conrector van een Latijnse school in Amsterdam is, een uitvreter of profiteur genoemd kan worden.

D. v. *** vraagt of Weyerman een zinspreuk, een devies, voor hem wil schilderen op zijn schoorsteen. Na enig nadenken komt Weyerman met het idee van een ezel die zich tegoed doet aan distels en doornen, met daarbij de spreuk ‘Pungant, dum saturent’. Vrij vertaald betekent dit: Ze mogen me wel steken, mits ze mij verzadigen.[2]

Weyerman vertaalt deze spreuk niet, maar geeft met een epigram een uitgebreide uitleg. Hierdoor krijgt het geheel de opbouw van een embleem, bestaande uit een afbeelding (pictura) met een spreuk (inscriptio/motto) en een kort gedicht (subscriptio).

De afbeelding en spreuk ontleende Weyerman aan Les entretiens d’Ariste et d’Eugène van de Franse taalkundige Dominique Bouhours (1628-1702).[3] Negen afleveringen later zou Weyerman nog twee deviezen uit dit werk opnemen in zijn Rotterdamsche Hermes (zie Voetnoot 181).

Denkend aan D. v. *** herinnerde Weyerman zich het devies dat hij bij Bouhours had gelezen. Door deze vondst twijfel ik aan alles. Ik denk dat er helemaal geen schildersopdracht is gegeven en zeker niet een schoorsteenstuk met deze zinspreuk. – Jan Bruggeman


[1] Er zijn nog enkele andere personen uit het leven van Weyerman die een voornaam hebben met een ‘D’ en een tussenvoegsel ‘van’: Daniel van Beke, de schout van Bodegraven, aan wie Weyerman schilderlessen heeft gegeven en David van Mollem, de zijdekoopman, die eigenaar was van de buitenplaats Zijdebalen.

[2] Les entretiens d’Ariste et d’Eugène heeft als vertaling: ‘Qu’ils me piquent, pourvue qu’ils me saoulent’. De Engelse predikant en retoricaspecialist George Campbell vertaalde in The philosophy of rhetoric, deel 2 (Londen 1776), p. 411 de spreuk met ‘Let them sting me, provided they fill my belly’.

[3] [Dominique Bouhours], Les entretiens d’Ariste et d’Eugène (Amsterdam 1703), p. 296. Ik gebruikte de editie uit 1703, waarin onder de deviezen direct de vertalingen staan. De eerste druk is van 1671. 

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.