woensdag 14 augustus 2024 – Op 20 juni jl. wees ik op het hergebruik van teksten uit De levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen van Weyerman. Dit werk werd in de achttiende eeuw door meerdere auteurs gelezen én gebruikt in hun eigen werk. Zo verscheen in de jaren 1751-1763 in Parijs La vie des peintre flamands, allemands, et hollandois van Jean-Baptiste Descamps. Het was een werk in vier delen: deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4. De naam Descamps suggereert dat de auteur een Fransman was, maar blijkens het ‘Avertissement’ in deel 1 was hij geboren en getogen in Vlaanderen.
Descamps over kunstenaarsbiografieën
Weyerman kreeg bij Descamps zijn eigen lemma, in deel 4 op p. 209-212. Daar is het oordeel over hem vernietigend: Weyerman schrijft ‘avec esprit & même avec érudition’, maar zijn schrijfsels zijn zedenbedervend. Wat hij aan Houbraken had ontleend, of van schilders zelf had gehoord, was correct, maar de rest was één grote onwaarheid.
In het ‘Avertissement’ had Weyerman er ook al van langs gekregen. Hij heeft het werk van Houbraken geplunderd en verminkt, en aangevuld met platvloerse verhalen en laster, schrijft Descamps. Even daarvoor had hij over Houbraken juist geschreven dat hij te bondig formuleerde, en dat zijn werk warrig en zonder enige orde was. Descamps noemde verder ook het werk van kunstenaarsbiograaf Jan van Gool, die hij saaiheid en gebrek aan een kunstzinnige kijk op het werk van andere schilders verweet. Meer waardering toonde Descamps voor oudere kunstenaarsbiografieën (zoals die van De Bie en Van Mander) en voor recentere uitgaven van Franse auteurs (zoals Félibien, De Piles en Le Comte).
Descamps, Godfried Schalcken en Weyerman
Haalde Descamps ondanks zijn kritiek op Weyerman toch teksten uit diens werk? Ton Broos turfde de vermeldingen van Weyerman bij Descamps, en kwam tot 39.[1] Vaak werden door Descamps de beschrijvingen van Houbraken en Weyerman tegen elkaar afgewogen. Als Descamps voor een tekst van Weyerman koos, dan censureerde hij er flink op los, aldus Broos.
Over de schilder Godfried Schalcken (‘Godefroy Schalken’) vertelt Descamps twee anekdotes, waarvan hij expliciet vermeldt dat hij ze alleen bij Weyerman had gevonden. Die anekdotes zetten Schalcken in een kwaad daglicht. Descamps schrijft er dan ook bij dat die Weyerman mogelijk door jaloerse collega’s op de mouw waren gespeld.
Recent kwamen mij twee boeken over Schalcken onder ogen van de Amerikaanse kunsthistoricus Wayne Franits.[2] Uiteraard verwijst hij naar beide anekdotes. Hij knoopt er een korte verhandeling aan vast over het doorgeven van deze verhalen tussen de diverse kunstenaarsbiografen.[3] Daarbij benadrukt hij het belang van Weyerman, en zet hij de verhouding van Descamps tot Weyerman duidelijk neer:
The expatriate Flemish painter Jean-Baptiste Descamps (1714-1791) composed the final eighteenth-century biography of note to be assessed in this introduction. Writing in French, he cautioned his readers in the avertissement to his impressive four-volume work that Weyerman’s book contained “filth”. Nevertheless, Descamps’s low opinion of Weyerman did not prevent him from borrowing liberally from his text, which he could read because it was written in his native tongue.
Ook Franits is van mening dat Descamps, al dan niet met tegenzin, ruim gebruik gemaakt heeft van De levens-beschryvingen. Die twee anekdotes en de publicaties van Franits waren voor mij aanleiding om nog eens te wijzen op de schatplichtigheid van Descamps aan Weyerman.
En wat zijn nou die anekdotes? Lees ze bij Descamps of bij Weyerman! – Jac Fuchs
[1] Ton J. Broos, Tussen zwart en ultramarijn. De levens van schilders beschreven door Jacob Campo Weyerman (1677-1747) (Amsterdam/Atlanta 1990), p. 212-213.
[2] Wayne Franits, Godefridus Schalcken. A Dutch painter in late-seventeenth-century London (Amsterdam 2018); Wayne Franits, Godefridus Schalcken. A late 17th-century Dutch painter in pursuit of fame and fortune (Londen 2023).
[3] Franits, Godefridus Schalcken. A Dutch painter, p. 26-28.
RSS - berichten