Bijbelmeppen in het Trippenhuis

Anthony Grafton en Jonathan Israel over Spinoza’s Bijbelkritiek

Zie ook www.kb.nl/spinoza

vrijdag 7 september 2012 – Waar ooit het Rijksmuseum in het klein huisde (en Potgieter het beschreef), daar zetelt nu de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Aan de Kloveniersburgwal, tussen het Literair Café en de Binnenbantammer.

Op de laatste dag van augustus stroomde het Trippenhuis vol. Twee geleerden van naam en faam, beiden hoogleraar in Princeton, maakten er hun opwachting om te spreken over Spinoza’s Bijbelkritiek. Het verrassendst was de voordracht van Grafton, die op scherpzinnige en geestige wijze een genealogie van Bijbelcritici ontwierp. De geschiedenis van geleerde kanttekeningen en bezwaren leidde Grafton van Lipsius en Buxtorf naar Jacob ben Chajim. Spinoza was bepaald niet origineel in zijn kritiek; in diens kritische opmerkingen herkende Grafton die van zijn voorgangers.

Desgevraagd zei Grafton dat Spinoza in zijn ‘Biblebashing’ hier en daar slordig was geweest, maar dat zijn grootheid elders lag. In de inbedding van de kritiek in een wijsgerig systeem.

Grafton bracht niet alleen de voorgangers in beeld, maar ook een enkele navolger. Er ging geen rilling door de rijen aanwezigen, maar ik schrok wel toen ook de oude Pieter Burman zich in een voetnoot bij het door hem bezorgde werk van Henri de Valois verdacht en vrijmoedig dicht in de buurt van Baruch had gewaagd. Je zag Grafton, wiens bekendste boek over de geschiedenis van de voetnoot gaat, plezier hebben in Burmans riskante voetnoot.

Jonathan Israel, die net als Grafton vooral Spinoza’s Tractatus als uitgangspunt nam, richtte zich op het revolutionaire karakter van de Bijbelkritiek. Alles was nu mogelijk, zelfs de Franse Revolutie.

In het debat was er een interessante kwestie: hoe internationaal was Spinoza’s referentiekader? Onder verwijzing naar Spinoza’s verbindingen met het Iberisch schiereiland, Brazilië en andere landen werd overtuigend gedemonstreerd dat de filosoof de wereld als zijn thuis zag (en zijn blik niet beperkte tot Holland). Verder hadden Grafton en Israel nauwelijks behoefte aan vragen uit het publiek. Zij kruisten op vaardige wijze met elkaar de degens. Zij waren het een beetje en dan nog hoffelijk oneens met elkaar, maar niet heel erg.

Een leerzame bijeenkomst! — PA

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.