donderdag 29 augustus 2013 – Door onoplettendheid van de vroedvrouw was de jonge Johann Wolfgang bijna gewurgd door de navelstreng. Bijna. Bijna was er geen Goethe geweest. Maar de geschiedenis nam een gelukkige wending: de boreling werd gered, groeide op en ontwikkelde zich tot een hoogbegaafde veelschrijver, doordenker, alleskunner.
Over Goethe (1749-1832) is zojuist een lang verwachte biografie verschenen. De zoveelste. Deze keer geschreven door de veel gelauwerde Schiller-biograaf Rüdiger Safranski. De biografie is gebaseerd op primaire bronnen van Goethe en zijn tijdgenoten. De vele studies over Goethe zouden hem het zicht op deze veelzijdige schrijver ontnemen, verdedigde Safranski zijn aanpak. Het resultaat is een levendig beeld van Goethe: zoals hij zichzelf wilde zien en zoals anderen hem zagen.
De ondertitel van de biografie is veelzeggend: Goethe – Kunstwerk des Lebens. De mens Goethe heeft zijn leven lang geboetseerd aan het kunstwerk dat hij van zichzelf maakte. Hij wilde overkomen als een rustig mens, maar was dat geenszins. Tijdgenoten merkten op dat Goethe dikwijls zichzelf vermaande om toch vooral rustig te blijven. ‘Nur ruhig, nur ruhig bleiben!’
Steeds weer kwam Goethe met iets nieuws: een ander boek, een andere vorm, een ander thema, een ander onderwerp. Zelf schreef Goethe hierover: ‘Ich möchte mein Leben wie eine Pyramide gestalten. Ob ich eine Spitze erreiche, weiß ich nicht. Wahrscheinlich werde ich vorher sterben. Aber irgendeine Form will ich ihm geben.’ Gemakkelijk kwam het Goethe-kunstwerk niet tot stand. Safranski beschrijft hoe Goethe te kampen had met depressies, met innerlijke twijfel en met de neiging zich voor de buitenwereld af te sluiten. Citaat:
Goethe ist nicht einfach ein Glückskind. Manchmal kam er sich vor wie der Liebling der Götter, aber manchmal fühlte er sich auch ziemlich tief unten. Und dieses Gefühl des Tief-Unten-Fühlens, das hat er dann auch in eine seiner berühmtesten Figuren – in den Mephisto – hineinprojiziert.
Twee personages strijden in deze biografie om beurten om de beeldvorming rond Goethe: de metafysicus Faust en de realist Mefisto. Een donkere en lichte kant van zijn persoonlijkheid.
Al op zijn 25ste bereikte de roem van Goethe een enorme hoogte. Hij had met zijn Leiden des jungen Werthers (1774) een enorme klapper gemaakt en had ineens massa’s fans. Het succes en daarmee de media-aandacht werd zo groot, dat hij naar Weimar vluchtte om daar in alle rust weer verder te schijven. Een ongelukkige liefde speelde daarbij ook een rol want, zoals Safranski beschrijft, Goethe had gedurende zijn hele leven een turbulent liefdesleven. Ook in Weimar waren het de vrouwen die voor afleiding zorgden. Citaat:
Was für mich auffällig ist an seinen Frauengeschichten ist, dass er eine sehr pfiffige Weise hat, diese Verliebtheiten zu haben, aber vor Konsequenzen zurückzuscheuen.
¶ Rüdiger Safranski, Goethe – Kunstwerk des Lebens. München, Hanser Verlag. ISBN 978-3-446-24454-2. Prijs: € 27,90 (752 blzz.). Hier de inhoudsopgave en het eerste hoofdstuk. In een paar dagen tijd zijn veel recensies verschenen, waarvan de aardigste tot dusver in Die Welt. Lees hier een recensie van eerder werk van Safranski over Goethe: Goethe en Schiller. Het verhaal van een vriendschap (Atlas, 2010).