Dan liever de lucht in

Wereld vanuit een luchtballon

woensdag 29 januari 2014 – Járen voor J.C.J. van Speyk het luchtruim koos, stegen er in de Nederlanden al mannen op. Het waren vaak Fransen die op toernee gingen en daarbij Amsterdam en Den Haag ‘mee pikten’. Blanchard was misschien wel de bekendste ‘aeronaut’ in die beginjaren van de ballonvaart. Op hun rondreis door Europa oogstten ze behalve bewondering ook ergernis en woede.

In Nederland waren het niet de minsten die door het nieuwste fenomeen van de luchtreis uitgedaagd werden positie te bepalen: Berkhey en Bilderdijk waren uiteraard … ‘teugen’. Maar ook de Dordtenaar Dirk Kuipers moest er niets van hebben, terwijl Frans Hemsterhuis en Jakob van Dijk stem gaven aan hun nieuwsgierige verbazing.

In de negentiende eeuw ging het met de ballonvaart gewoon verder. In een recent verschenen, gul geïllustreerd boek beschrijft Robert Verhoogt de zo boeiende geschiedenis van de ballonvaart in de negentiende eeuw: De wereld vanuit een luchtballon. Met als veelbelovende ondertitel: Een nieuw perspectief op de negentiende eeuw.

Zoals heel wat dix-huitièmistes (getsie) de achttiende eeuw zo tegen 1670 (Nil) laten beginnen, om door te denderen tot pakweg 1813, zo laten Verhoogt en andere specialisten negentiende eeuw hun eeuw al omstreeks 1780 beginnen. Bij gebrek aan periodiseringpolitie is daar moeilijk wat aan te doen.

De ruime blik op de tijd doet het boek alleen maar goed. Verhoogt is kunsthistoricus en hij laat zich kennen als een betrouwbare gids in de beeldende kunst met de ballon. Wat de literatuur betreft, lijken de grote namen (Poe, Verne, Twain) het echter te winnen van de kleine meesters. De luchtballon heeft ook in de Nederlandse literatuur – van Bilderdijk en Janus via Atte Jongstra tot K. Schippers, die in diens recente Voor jou zijn gestorven vrienden Bernlef en Brands een ontsnapping per ballon gunt – een spoor getrokken.

Dat neemt niet weg dat het boek van Verhoogt een lust voor het oog is en wat ambitie (‘een nieuw perspectief’, dat is durven!) betreft de moed van de eerste ballonvaarders naar de kroon stijgt. Nu verder lezen om te zien of Verhoogt koers houdt. — PA

¶ Robert Verhoogt, De wereld vanuit een luchtballon. Een nieuw perspectief op de negentiende eeuw. Amsterdam University Press 2013. ISBN 9789089644664. Prijs: € 39,95 (352 blzz).