1759 als het jaar nul

Naar een nieuwe tijdrekening
Paul Frentrop Het jaar1759

dinsdag 15 april 2014 – Op het eerste oog leek Het jaar 1759. Een doorsnede van de Verlichting mij bij het doorbladeren in de boekhandel vele malen niks. De schrijver Paul Frentrop is hoogleraar corporate governance & capital markets aan Nyenrode Business Universiteit en zijn bijzondere vakgebied gaf voedsel aan vertrouwd vooroordeel.

Toen ik dan ook de namen van de Grote Geesten van de Europese Verlichting – Voltaire, Hume, Diderot, Smith – enkele keren zag opdoemen, vreesde ik dat het een boekje de muffe Verlichting van Cyrille Offermans, Arnold Heumakers en Jabik Veenbaas talentloos ging recyclen, maar nee … 

Het boek van Frentrop is juist een geweldig origineel boek. De grote namen, zojuist genoemd, verschijnen in een nieuw gelid, dankzij Frentrops verrassende benadering. Hij kiest 1759, zoals de titel van het boek al verraadt, als centrum: in dat jaar scheerde de komeet van Halley weer door het zonnestelsel, maar voor de eerste keer zagen geleerden de komeet aankomen en zonder vrees. Voor Frentrop het nieuwe jaar nul van de westerse beschaving!

In dat memorabele jaar 1759 zagen belangrijke boeken, zoals Candide van Voltaire, het licht en in dat jaar gaat Diderot weer naar Langres en ziet Hume mogelijkheden om als wijsgeer in zijn onderhoud te voorzien. Frentrop beperkt de Verlichting niet tot Frankrijk en Engeland, maar heeft oog voor de Verlichting in Rusland (de prosveshchenie van Rychkov) en Amerika, voor de ontwikkeling van de automatons. Aangenaam opgeschreven en overtuigend verbonden met de actualiteit, waarin het door de Encyclopédie bestreden fanatisme weer de kop opsteekt.

De Republiek is in dit boek niet het centrum van de Verlichting, maar in heel veel verhalen schemert de Republiek. Bijvoorbeeld in het hoofdstuk over ziekte en Verlichting, waarin Edward Wortley Montagu prominent naar voren komt. Een volslagen gek volgens sommigen, maar ook de eerste Europeaan die werd ingeënt tegen de pokken. In 1759 de meest gevreesde ziekte. Het verhaal van Edwards leven leidt onder meer naar ‘het dorpje IJsselstein’. Hij studeerde omstreeks 1741 oosterse talen in Leiden bij Schultens.

Maar wat deed Montagu in IJsselstein? Zocht hij asiel? In Wijkplaatsen voor vervolgden (1984) van Marijke Gijswijt-Hofstra komt hij in de naamlijsten niet voor, maar wat betekent dat? Ging hij er vrijwillig en onbezwaard heen?

Zo zet het boek van Frentrop aan tot tal van overwegingen, waarvan de belangrijkste misschien wel is: wat gebeurde er in 1759 in de Republiek? In het nieuwe jaar nul verschenen ook in Nederland romans en tijdschriften. De Hollandsche Wysgeer van Egbert Buys betrad dat jaar het podium en De Philantrope was nog ‘alive and kicking’. Ook in de Republiek was 1759 een bijzonder jaar, maar hoe bijzonder?? — PA

Dit bericht is geplaatst in Uncategorized. Bookmark de permalink.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.