www.weyerman.nl

zondag 3 maart 2024 – Ton Broos, campist van het eerste uur, is vrijdag 1 maart in zijn woning in Ann Arbor (Michigan) overleden. Zijn gezondheid liet al een tijdje te wensen over, maar toch komt zijn dood onverwacht.

Ton Broos, telg uit het kinderrijke katholieke gezin van illustrator en striptekenaar Piet Broos, ging na zijn eerste schooljaren in Weert naar de Bisschoppelijke Kweekschool in Roermond. Nadat hij zijn onderwijzersopleiding met succes had afgerond, schreef hij zich in voor de universitaire MO-opleiding Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam.

vrijdag 16 februari 2024 – Weyerman gebruikt als motto voor zijn tijdschriftafleveringen een enkele keer versregels uit het leerdicht De rerum natura (Over de natuur der dingen) van de Romeinse wijsgeer Lucretius (99-55 v. Chr.).^[1] Soms vertaalt hij een paar versregels^[2] en in een aflevering van Den Echo des Weerelds ontleent hij zelfs enkele pagina’s aan dit werk.^[3]

Lucretius-kenner Piet Schrijvers schreef hier in 2010 al een artikel over.^[4] Hij noemt de tekst in Den Echo des Weerelds‘een collage van versregels en motieven’, samengesteld uit drie boeken van het lange leerdicht De rerum natura.^[5] In de Lucretius-vertaling van Schrijvers uit 2008 krijgt Weyerman samen met Pieter van Woensel een aparte paragraaf in het hoofdstuk ‘Schildknaap en tolk van Epicurus. Lucretius in Nederland’.^[6]

woensdag 3 januari 2024 – Wat later dan de bedoeling was, maar eerdaags verschijnt een nieuwe aflevering van de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Wat kunnen de lezers verwachten?

Simon Vuyk opent het nummer met een bijdrage over De Mensch zoo als hij voorkomt op den bekenden aardbol van de remonstrantse predikant Martinus Stuart. Het zesdelige werk was uitermate populair, niet het minst dankzij de vele fraaie (handgekleurde) illustraties. Stuart wilde met zijn werk de mens in zijn verscheidenheid leren kennen en heel praktisch aan de zedenwet toetsen, schrijft Vuyk: het resultaat was een monumentale en encyclopedische fenomenologie van een vijftigtal beschavingen anno 1800.

‘De schilder Jacob Campo Weyerman en zijn plaats onder de stillevenschilders’ is de titel van de lezing die de Amsterdamse bioloog, botanist en kunsthistoricus Sam Segal (†) in 1985 gaf tijdens de grondvergadering van de Stichting JCW. Hij heeft zijn notities nooit kunnen omwerken tot een artikel, maar nog tijdens zijn leven gaf Segal toestemming tot publicatie ervan. In de redactionele inleiding wordt in het kort uiteengezet welke vondsten er sinds 1985 zijn gedaan en welke belangrijke publicaties over dit onderwerp nog zijn verschenen.

Zaterdag 20 januari 2024

Graag nodigen we alle vrienden, vriendinnen en belangstellenden uit voor de grondvergadering van de Stichting Jacob Campo Weyerman:

20 januari 2024
Huize Lydia, Roelof Hartplein 2A in Amsterdam
Inloop 12.30 u, aanvang 13.00 u

PROGRAMMA

maandag 20 november 2023 – In ’s-Hertogenbosch laat het Noordbrabants Museum de familie Brueghel in volle glorie zien: ‘de familiereünie’, zo luidt de ondertitel van de tentoonstelling. Brueghels van diverse generaties maken hun opwachting: van de oude Brueghel tot en met de jongere Brueghels, bloemstukken, landschappen en boerenscènes. Het was een drukte van belang, waarbij nogal wat bezoekers pal voor schilderijen en etsen hun eigen reünie hielden en anderen zo doeltreffend het zicht benamen. Ik heb veel slechts vluchtig gezien en slaagde slecht in de onderdrukking van onvrede. Nog maar eens heen, maar dan in luwe uren.

Voor mij was dé verrassing het optreden van Ferdinand van Kessel, een van de leermeesters van Weyerman. Blijkbaar ook lid van de Brueghelfamilie. Voor het ene schilderij van deze Van Kessel was het geen gedrang van belang. Ik had het schilderij min of meer voor mij alleen. Verdorie, ik had het schilderij al eens in Wenen gezien en me toen afgevraagd of dit dé Van Kessel was. Ja dus.

woensdag 8 november 2023 – Op vrijdag 24 november is het raak in Leiden: Bilderdijk andermaal aan zet! De ledenvergadering, zonder de koektrommel die ooit aan De Boelelaan de stemming bepaalde, trapt in Leiden (Vossiuszaal) af om 14.00 uur. Het gedeelte met veelbelovende lezingen start om 15.30 uur. Centraal staat daarbij de herinnering aan het wonderjaar 1823.

Het Jaarboek Bilderdijk 2023, dat die 24 november verschijnt, aanvaardt de achterwaartse reis richting 1823. Wat was er dat jaar dat de geheugenarbeid rechtvaardigt? Haarlem (en de rest van het land) vierde het Laurens Janszoon Costerfeest met een toewijding waarin voorzichtig de overtuiging school dat het de laatste keer was dat Coster als uitvinder van de boekdrukkunst mocht gelden. Opmerkelijker nog was de publicatie van Bezwaren tegen den geest der eeuw, een brochure van Bilderdijks leerling Isaäc da Costa, en een geschrift van Abraham Capadose tegen de koepokinenting. De ‘schavuit’ Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp wandelden in de zomer van 1823 door het land. In lezingen van Fred van Lieburg, Arianne Baggerman en Marleen de Vries wordt op uiteenlopende wijze aandacht besteed aan de teksten en wandelingen van 1823.

Navolgers van Rotgans

maandag 30 oktober 2023 – In 2013 publiceerden de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman een artikel van me over satirische bijbelboeken waar ik nog steeds met genoegen aan denk. In het sindsdien verstreken decennium hebben zich in voetnoten weinig liefhebbers van het artikel gemeld. In het stuk schreef ik: ‘Controverse en navolging zijn goede indicatoren voor betekenis’. Ik zou nu aan ‘betekenis’ ‘succes’ toevoegen.

Het stuk over de bijbelboeken zorgde noch voor controverse, noch voor navolging. Ik moest daar bij de afronding van de reeks over Boerekermis enigszins mismoedig aan denken. Controverse heeft de tekst ogenschijnlijk niet opgeleverd, navolging wel. Betekenisvol aan navolgingen is dat het ook receptie-documenten zijn: de navolger volgt na wat hem of haar betekenisvol leek en voegt toe waar de oorspronkelijke tekst mogelijkheden tot uitbreiding en nieuwe betekenissen onbenut had gelaten. 

Nu kan Boerekermis gezien worden als een aemulatio van Bredero (zoals eerder betoogd). Ook Rotgans kende behalve een reeks herdrukken enkele navolgers. Om me te beperken tot een tweetal: Enoch Krook in 1709 en Frans Greenwood in 1733. Ik kreeg de indruk dat beide auteurs niet ambieerden hun voorganger naar de kroon te steken. Buiten het bestek van deze reeks valt de analyse van deze teksten als receptie-documenten. Slechts wat schoten voor de boeg.

De familie en Vondel

donderdag 26 oktober 2023 – Van Rotgans’ familieleden lijkt zijn neef het interessantst. Deze schreef als A.H. de Salengre Junior de ‘Opdragt’ van Poëzy van oomlief. Hoewel zijn naam ook vaak met dubbel-l wordt geschreven, volg (en volgde) ik hier de spelwijze in de ‘Opdragt’. Zijn voornamen luidden afwisselend Albert Hendrik en Albert Henri; hij was net als zijn vader tweetalig.

Junior was een wonderkind. Hij overleed in 1723, op jonge leeftijd; heel goed zal hij oom Lukas niet hebben gekend. Hij werd in 1694 geboren als zoon van vader Albert Hendrik en Lukas’ zus Geertruyd Jacoba. Toen hij de ‘Opdragt’ in 1715 signeerde, was hij net twintig. Had het niet meer voor de hand gelegen dat senior die ’Opdragt’ voor zijn rekening had genomen?

maandag 23 oktober 2023 – Peter Altena heeft ons de afgelopen maanden op de site interessante kijkjes op boeren in achttiende-eeuwse teksten geboden. De boer komt er niet goed van af, maar, zoals Altena bij zijn vergelijking van de Boerekermis van Rotgans met het ‘Boeren Geselschap’ van Bredero al liet zien: dat was een eeuw eerder nauwelijks anders.

Het neerkijken op, en lachen om, boeren is in de zeventiende eeuw niet alleen in teksten, maar ook in de beeldende kunst te vinden. Adriaen van de Venne (1590-1662) maakte jarenlang monochrome schilderijtjes waarmee mensen die ze konden betalen zich vrolijk konden maken over boeren en bedelaars. Een aantal van die werken is te vinden op de tentoonstelling ‘De omgekeerde wereld van Adriaen van de Venne’, die nog tot 21 april 2024 in het Zeeuws Museum in Middelburg te zien is. 

Nader tot Rotgans

vrijdag 20 oktober 2023 – Wie was deze dichter van Boerekermis? Het gedicht over de kermis lijkt een ‘Fremdkörper’ in het oeuvre van Rotgans. In de 1715-uitgave van Rotgans’ Poëzy vormt de kermistekst het slotakkoord, na honderden bladzijden ernstige literatuur. Functioneerde het als een soort komisch afterpiece, zoals in schouwburgen op ernstige treurspelen vaak luchtige kluchten volgden – ‘eventjes’ onbedaarlijk lachen om het evenwicht te herstellen? Het kermisdicht is echter geen toneelstuk, niet bedoeld om opgevoerd te worden. Toch is het denkbaar dat Salengre en Halma, samen verantwoordelijk voor de 1715-uitgave van Poëzy, de vrolijke en burleske tekst niet als opener, maar liever als sluitstuk wensten.

Over Rotgans is slechts weinig bekend. Een moderne studie over de man en zijn werk ontbreekt. In het voorwerk bij Poëzy is over Rotgans wel iets te vinden: in de opdracht van Salengre junior en heel veel in het voorbericht van Frans Halma. Sindsdien heeft vooral de neerlandicus Strengholt aandacht gevraagd voor Rotgans, maar in de drie door hem bezorgde Rotgans-edities valt de nadruk op het werk. In latere artikelen en stukjes schreef Strengholt eveneens over het werk. Ook Jan de Vet richtte zich in 1986 op een tekst van Rotgans, diens Op de vervolging tegen de beleiders van de hervormde godsdienst, Door Lowies de XIV. Koning van Vrankrijk in ’t openbaar begonnen in ’t jaar 1684. 

Niets over het leven van Rotgans? Toch wel.